Ιερισσός Χαλκιδικής - Wind-up Team

Η Ιερισσός βρίσκεται στην αρχή της χερσονήσου του Άθω της Χαλκιδικής. Αποτελεί μια σύγχρονα δομημένη παραλιακή κωμόπολη, με σημαντική ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Αποτελεί την έδρα του Δήμου Αριστοτέλη.

Στη θέση της σημερινής Ιερισσού βρισκόταν η αρχαία Άκανθος, η οποία φημιζόταν για το κρασί της. Οι νεότεροι Ιερισσιώτες ασχολούνται με την αλιεία, τη ναυπηγική, το εμπόριο, την κατασκευή έργων στο Άγιο Όρος και τον τουρισμό. Χαρακτηρίζονται μάλιστα ως σπουδαίοι καραβομαραγκοί, συνεχίζοντας ένα παμπάλαιο επάγγελμα που διαδίδεται από γενιά σε γενιά. Τα καρνάγια Ιερισσού είναι από τα παλαιότερα στην Ελλάδα, με σπουδαίους καραβομαραγκούς, με πιο γνωστό τον δάσκαλο παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης Δημήτριο Σ. Παπαστεριανό (Καπετάν Μήτσος Ζουμπίλης).

Στο κέντρο της κωμόπολης λειτουργεί από το 2005 το Κέντρο Πολιτισμού, που φιλοξενεί αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας μεγάλης αξίας, που σήμερα φυλάσσονται επιμελώς από τους πατέρες της μοναστικής πολιτείας. Στο Πολιτιστικό Κέντρο, από 13 Απριλίου 2019, λειτουργεί μόνιμα η έκθεση συλλογής του Ευθύμιου Βαρλάμη με θέμα «Το Άγιον Όρος», μέσα από την οποία οι επισκέπτες μπορούν να ζήσουν τη μυσταγωγία της Αθωνικής Πολιτείας. Στο πρώτο ψηφιακό αμφιθέατρο 3D στην Ελλάδα, που διαθέτει το Κέντρο, παρουσιάζονται στερεοσκοπικά ντοκιμαντέρ με θέματα το Άγιο Όρος και τη θαλάσσια ζωή.

Σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου ήταν ένα από τα Μαδεμοχώρια. Οι κάτοικοι της Ιερισσού συμμετείχαν στην Επανάσταση του 1821. Σπουδαίοι αγωνιστές της Επανάστασης του 1821 ήταν ο οπλαρχηγός Βλαχομιχάλης, οι γιοι του Αθανάσιος και Κωνσταντίνος, ο προύχοντας Αστέριος Πέτρου που έδωσε την περιουσία του στον αγώνα κ.α. Το 1932 η παλιά Ιερισσός ισοπεδώθηκε από σεισμό εντάσεως 7,1R. Οι περισσότεροι επισκέπτονται σήμερα την Ιερισσό είτε για να μεταβούν στο Άγιο Όρος είτε για τις παραλίες της.

Η Ιερισσός κατοικείται συνεχώς από τους προϊστορικούς χρόνους ως σήμερα. Η αρχαιότερη βεβαιωμένη οικιστική φάση της αρχαίας πόλης (με τα λίγα ανασκαφικά δεδομένα που υπάρχουν) χρονολογείται στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Ένας μικρός αριθμός υπολειμμάτων οικισμού δείχνει ότι ο πυρήνας της δραστηριότητας αυτής της περιόδου βρισκόταν μέσα στην τοποθεσία Κάστρο, στον βόρειο λόφο του αρχαιολογικού χώρου. Ιστορικά την ύπαρξη της προελληνικής πόλης την βεβαιώνει ο Πλούταρχος.

Εντυπωσιακός όσο και ενδιαφέρον μάρτυρας αυτής της εποχής είναι το κεντρικό τμήμα μίας ανθρωπόμορφης μαρμάρινης στήλης τύπου Menhir, που αποτελεί και το αρχαιότερο «έργο γλυπτικής» της Χαλκιδικής.

Η αρχαία Άκανθος βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Ακτής, της ανατολικής χερσονήσου της Χαλκιδικής, στη θέση της σημερινής Ιερισσού. Ο Θουκυδίδης αναφέρει την Άκανθο, ενώ ο Πλούταρχος τη θεωρεί μεικτή αποικία Ανδρίων και Χαλκιδέων, που ιδρύθηκε στην «Ακτή του Δράκοντος», πάνω σε προϋπάρχοντα οικισμό. Σύμφωνα με τον Ευσέβιο και τα αρχαιολογικά δεδομένα, πιθανή χρονολογία ίδρυσής της είναι το 655 π.Χ. Οι οικονομικοί πόροι προέρχονταν από το εμπόριο, το κρασί, τον ορυκτό και δασικό πλούτο αλλά και τα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα που διακινούνταν από το αξιόλογο λιμάνι της.

Η πρώιμη ιστορία δεν είναι πλήρως γνωστή. Η ανάπτυξή της στην αρχαϊκή περίοδο αντανακλά η μεγάλη κυκλοφορία των νομισμάτων της, που αρχίζει γύρω στο 530 π.Χ. με έμβλημα το ταυροκτόνο λιοντάρι. Είναι γνωστοί τουλάχιστον 92 τύποι. Το πρώτο ιστορικό στοιχείο, ήδη από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., τη συσχετίζουν με τους Περσικούς Πολέμους. Ως ελεύθερη πόλη, η Άκανθος αρχικά ήταν μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας και αργότερα της Σπαρτιατικής. Στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., σε περίοδο μεγάλης ακμής, αντιτάχθηκε και δεν προσχώρησε ποτέ στη Χαλκιδική Συμμαχία. Το 348 π.Χ. κατακτήθηκε από τους Μακεδόνες χωρίς να καταστραφεί. Αργότερα ενσωματώθηκε στην περιοχή της Ουρανούπολης, η νέα πόλη που ιδρύθηκε στον ισθμό από τον Αλέξαρχο, αδελφό του Κασσάνδρου. Σύμφωνα με τον Λίβιο, γύρω στο 200 π.Χ. η Άκανθος πολιορκήθηκε από τους Ρωμαίους, οι οποίοι αξιοποίησαν τις φυσικές πηγές πλούτου και το λιμάνι της. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, μαρτυρείται επιγραφικά η ύπαρξη ρωμαϊκής κοινότητας (conventus civium Romanorum). Η ζωή της Ακάνθου συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων μέχρι τα νεότερα.

Μια λιγότερο γνωστή ιστορική παράδοση συνδέει το όνομα της Ιερισσού με τον Μέγα Κωνσταντίνο και τον Άγιο Μακάριο, επίσκοπο Ιερισσού. Όταν ο Κωνσταντίνος αναζητούσε κατάλληλο τόπο για να χτίσει την Κωνσταντινούπολη, οι Θεσσαλονικείς σύμβουλοί του τού πρότειναν την περιοχή της τότε Ακάνθου, στη Διώρυγα του Ξέρξη, η οποία είχε το πλεονέκτημα ότι «έβλεπε» ταυτόχρονα σε δύο θάλασσες – σε εποχή που τα Νέα Ρόδα δεν υπήρχαν ακόμη.

Κατά την επίσκεψή του, συναντήθηκε με τον Μακάριο, επίσκοπο Ιερισσού (μετέπειτα Άγιο), ο οποίος τον ενημέρωσε ότι η περιοχή προορίζονταν για ιερό σκοπό. Ο Κωνσταντίνος σεβάστηκε την πρόβλεψη του Επισκόπου Μακαρίου και υπαναχώρησε. Με βάση αυτή την παράδοση, η Άκανθος, που στη συνέχεια είχε μετονομαστεί σε Απολλωνία, έλαβε τελικά την ονομασία Ιερισσός, από τον ίδιο τον Κωνσταντίνο, ως τόπος «ἱερός». Περισσότερα στοιχεία για το θέμα υπάρχουν στη βιογραφία του Αγίου Μακαρίου από το Άγιο Όρος.

Οι Ακάνθιοι συμμάχησαν αρχικά με τους Πέρσες, μετά με τους Αθηναίους και κατόπιν με τους Σπαρτιάτες. Το 199 π.Χ. την πόλη λεηλάτησαν οι Ρωμαίοι, οι οποίοι την μοίρασαν σε λεγεωνάριους. Κάποια εποχή οι Ρωμαίοι ήταν οι μόνοι κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι την ονόμασαν Ericius, δηλαδή Ερισσός και αργότερα Ιερισσός.

Η αρχαία Άκανθος απλωνόταν στους λόφους σε μία έκταση περίπου 560 στρεμμάτων. Τα λείψανα που είναι ορατά σήμερα περιλαμβάνουν ίχνη από την οχύρωση της πόλης και τα σπίτια. Στο κέντρο του οικισμού ανασκάφηκε ένα δημόσιο κτίριο με δύο πηγάδια με μαρμάρινα στόμια. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν από το νεκροταφείο της Ακάνθου, ακριβώς πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η σημερινή Ιερισσός. Έχουν ερευνηθεί περισσότεροι από 12.000 ελληνιστικοί και κλασσικοί τάφοι (2009), ενώ τα περισσότερα ευρήματα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου. Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Ιερισσός ήταν έδρα επισκόπου, διοικητικά υπαγόμενη στο ναχιγιέ των Σιδηροκαυσίων και αργότερα του Παζαργκιάχ, ενώ παράλληλα αποτελούσε ένα από τα πιο σημαντικά χωριά των Μαδεμοχωρίων.

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1932, στη ΒΑ Χαλκιδική, σημειώθηκε σεισμός μεγέθους 7,1 ρίχτερ. Η Ιερισσός καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, καθώς γκρεμίστηκαν 650 σπίτια, 83 άτομα έχασαν τη ζωή τους και περισσότερα από 300 τραυματίστηκαν. Στα υπόλοιπα χωριά, περισσότερα από 2.000 σπίτια είτε κατέρρευσαν είτε κατέστησαν ακατοίκητα. Στην περιοχή εντοπίζονται τρία ενεργά σεισμικά ρήγματα, με το πλέον επικίνδυνο να υπολογίζεται 30 χλμ. σε μήκος και τουλάχιστον 10 χλμ. σε βάθος. Σύμφωνα με σεισμολόγους, η εξορυκτική δραστηριότητα σε τόσο σεισμογενείς περιοχές δημιουργεί σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια τόσο των εργαζομένων όσο και των κατοίκων. Ιδιαίτερη ανησυχία εγείρουν τα φράγματα μεταλλευτικών αποβλήτων που κατασκευάζονται για λογαριασμό της καναδικής Eldorado Gold στα πλαίσια εξορυκτικής επένδυσης (χρυσού-χαλκού).